Tazminat Kavramı ve Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Ödenmesinin Kabul Ediliş Amacı

Tazminatın sözlük anlamı Zarar Karşılığı ödenen para, ödencedir. Bir diğer tanımı ise bir kimsenin, uğradığı maddi veya manevi zararın karşılanması için yapılan ödemelere, Tazminat denmektedir. Çoğu kez Tazminatı ödenmesi bir Mahkeme kararının sonucunda olmaktadır. Bu konuda açılan davalara da "Tazminat Davası" adı verilir. Biz Ceza Muhakemeleri kanununda Tazminat kurumunun nasıl işletildiğini ele alacağız.

Hiçbir hukuk düzeni hatasız, kusursuz değildir. Dolayısı ile yargılama makamları bilmeden çeşitli hatalar yapabilir ve bu hatalar sonucu kişiler mağdur olabilir, zarar görebilirler. Ceza davasının açılması kamu yararı, kamu barışının sağlanması için olduğundan,devlet ihlal ettiği hakların telafisi için tazminat ödemeyi kabul etmiştir.

1. A.İ.H.S,M.5/5 "Sözleşme hükümlerine aykırı olarak yapılmış bir yakalama veya tutuklu kalma işleminin mağduru olan herkesin tazminat istemeye hakkı vardır."
2. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası madde 19/son, "Öngörülen esaslar dışında tutuklananlara veya yakalananlara uğradıkları zararı Tazminat Hukukunun genel esaslarına göre Devletçe ödenir." 
3. Ceza Muhakemeleri Kanununda "Koruma Tedbirleri nedeniyle Tazminat" 141-144. maddelerde ele alınmıştır.

1. Yakalama (Gözaltı) (m.90-99) (Hakkında yakalama tedbiri uygulanmış kişinin hukuki durumunu ifade eden kavram gözaltıdır.)
2. Tutuklama (m.100-108)
3. Arama (m.116-134)
4. Kanuni gözaltı süresi içinde hakim önüne çıkarılmama
5. Yakalama veya Tutuklama işlemine karşı kanunda öngörülen başvuru imkanlarından yararlandırılmayan.

Burada altı çizilecek önemli husus, Telekomünikasyon yoluyla iletişimin denetlenmesi, gizli soruşturmacı görevlendirme ve Teknik araçlarla izleme hallerindeki hukuka aykırılıklar için tazminat ödenmesi kabul edilmemiştir.

Telekomünikasyon yolu ile iletişimin denetlenmesi ve 5651sayılı "İnternet Ortamında yapılan yayınların düzenlenmesi ve bu yayınlar yoluyla işlenen suçlarla mücadele edilmesi hakkında Kanun"un ayrı bir yazı ve değerlendirme ile irdelenmesi gerekir düşüncesindeyiz.

1. başlıkta Kanunda belirtilen haller dışında yakalanan kişinin Tazminat isteyeceğini öngörmüştür. Örneğin hakimin yakalama kararı vermesi hukuka uygun ise doğrudur. Kanuna uygun yakalama kararı varsa geçerlidir. Kanunda emredilen koşullar dışında ki yakalamalar olduğunda kişi Tazminata hak kazanır. Yakalandığı suçtan beraat etmesi aranmaz.

2. başlıkta kanunda belirtilen koşullar dışında tutuklanan kişinin ancak maddi ve şekil şartları oluştuğunda tutuklanabileceği oluşmaması durumunda tutuklanan kişinin tazminata hak kazanacağını belirtmiştir. Örneğin bir tutuklama nedeni yoksa maddi şart oluşmamıştır. Şekil şartına örnek ise Hakim veya Mahkeme kararının varlığıdır. Yoksa Tazminat gerektirir.

8. başlıkta Kanuna uygun olarak yakalandıktan sonra haklarında Kovuşturmaya yer olmadığına karar verilen, denilmiştir. Burada Sanık veya şüpheli hakkında tüm tutuklama işlemleri yapıldığı tarihte uygun olsa bile, soruşturma sonunda kovuşturmaya yer olmadığına karar verildiğinde, kişilere tazminat ödenmesi kabul edilmiştir.

141. maddeden bazı alıntılar yaparak açıkladığımız tazminat isteme koşullarının oluşması durumunda, karar veya hükümlerin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her halde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde, ilgili kişinin tazminat isteminde bulunabileceği, 142. maddede söylenmiştir.

Açılacak Tazminat Davası sonucunda takdir edilecek Tazminat miktarı, Tazminat Hukukunun Genel prensiplerine göre ilgili mahkemece gerekli deliller toplandıktan, araştırmalar yapıldıktan sonra saptanacak ve ödenecektir.

1. Koruma tedbiri nedeniyle bizzat zarara uğrayan kişi.
2. Zarara uğrayanın Kanuni temsilcileri (Vasi veya Veli)
3. Zarara uğrayanın yetki verdiği vekil.
4. Zarara uğrayanların kanuni mirasçıları.

Ceza genel Kurulu verdiği bir kararında, 1 gün dahi haksız olarak gözaltında tutulmuş kişinin, T.C. Anayasası'nın 19, A.İ.H.S.nin 5. maddesi uyarınca, bir gün özgürlüğünden yoksun kalan davacı hakkında, uğradığı zararla ilgili olarak, hak ve nesafet ilkelerine uygun bir tazminata karar verilmesini, hükme bağlamıştır.